Roma

---

Therapie voor mensen die aan de eenentwintigste eeuw lijden.

Alle wegen leiden naar Rome. Tussen Keulen en Parijs ligt de weg naar Rome. In alle uitingen van cultuur, literatuur, beeldende kunst, religie en politiek, kom je onontkoombaar de stad Rome tegen. Is het niet de stad, dan toch het Italiaanse volkskarakter of, vroeger, de Romeinen: keizers, pausen en kardinalen of tegenwoordig politici of de mafia. Rome is al lang niet meer het centrum van de Europa, laat staan van de wereld. Rome is steeds meer een stad van Europese cultuurgeschiedenis geworden, een deel van ons geestelijk eigendom.

De Ponte Sant'Angelo in Rome.

In Rome hebben zowel Nero als Petrus geleefd. De Noormannen en Napoleon zijn er geweest. Overal zijn de sporen van hun aanwezigheid nog aan te wijzen: in architectuur, in monumenten, in straatnamen en soms slechts nog in anekdotes en folklore. Als Rome dan zo'n centrum was, waar was dat centrum dan? De stad Rome is nu eenmaal erg groot, nu nog veel meer dan in de oudheid. In de oude stad stuit je overal op zuilen, stukken muur, kerken en opgravingen.

Was het Capitoolplein soms het middelpunt van de beschavingsbron? Dat is daar waar nu travertijn-witte paleizen afwisselend schaduw en warme stenen muren aan toeristen bieden, die aan de ene kant van het plein de stad kunnen overzien en neerzien op de enorme verkeersstroom naar de Piazza Venezia. En aan de andere kant filosoferen bij het uitzicht op het Forum Romanum. Het Capitool ligt op een heuveltop waar vlakbij een lege wolvenkooi aan de naamgeving herinnert en waar de tamelijk potsierlijke beelden van Castor en Pollux met hun dophoedjes staan. En intussen zetten suppoosten, rammelend, stoeltjes klaar voor de zomeravondconcerten in de open lucht.

Of was de Rostra soms het exacte midden van de antieke Romeinse wereld? Dat stenen blok van waar af keizers en notoire volksmenners zich vol pathos tot het volk richtten, in hitsige en martiale taal. De Rostra ingeklemd tussen tabularium en het senaatsgebouw, de Curia, vlakbij de boog van Septimus Severus, dat zou het centrum van Rome kunnen zijn?

Of ligt het kruispunt van historische lijnen aan het begin van de Via Appia? Daar waar de apostel Petrus, aarzelend, besloot toch naar Rome terug te keren en daarmee het Christendom voorgoed in Rome bracht?

Na elke hoek wacht in Rome weer een nieuwe verrassing. Palazzo Mattei di Giove.

Er zijn in Rome veel plaatsen waar gezocht, getwijfeld of gemijmerd kan worden. Er zijn aanleidingen genoeg. De plaats waar Julius Caesar vermoord werd is nog aan te wijzen: het halfronde theater is nu woonkazerne bij een bloemenmarkt. De gevangenis van Petrus is er nog. Het balkon waar de moeder van Napoleon Bonaparte haar dagen in ballingschap sleet is er nog. Maar ook de plek waar de duce Mussolini stond te brallen. Je kunt je in Rome niet aan de geschiedenis onttrekken.

Er is natuurlijk ook een eenentwintigste eeuw in Rome: op de Pincioheuvel wordt gecrosst en geskateboard en bij de Spaanse Trappen is McDonald's. Het is niet eenvoudig, je kunt geen eenduidig midden aanwijzen in Rome. De sporen liggen overal, soms onder het asfalt verborgen, maar er wordt gegraven. Veel is door slordigheid verloren gegaan. Maar wat er nog is, wordt gekoesterd. Rome is al zoveel keren ingericht: door de keizers, de pausen en de fascisten en allemaal dachten ze eenmalig bezig te zijn.

Misschien is de Tiber wel de enige constante factor die in Rome alles samenbindt. Als ze bevaarbaar was, zou Rome ons kaleidoscopisch voorbijglijden. Eerst de campagna, dan het olympisch dorp, de onaanzienlijke wijken aan de rand van de stad, uit het industriële tijdperk. Dan de parken en tuinen van de beroemde villa's en de witte travertijnen kademuren die de stroom leiden langs de Ponte Milvio, het paleis van Justitie, de Engelenbrug, het Vaticaan. Dan komt de splitsing om het Tibereiland. Dat is een verhaal apart: over het hospitaal van de Maltezer Ridders. Als een waarschuwing volgt dan de ingestorte Ponte Rotto, tegen al teveel ijdelheid. En na een blik in de Cloaca Maxima en op de Aventijn en Janiculusheuvel met respectievelijk de rode dakpannen van de S.Sabina en het ruiterstandbeeld van Garibaldi, rest nog de tocht naar zee. Naar Ostia, de oude havenstad, maar daar begint de geschiedenis eigenlijk opnieuw.

• Lees hier alles over de stad Rome in de oudheid.
• Lees hier alles over de stad Rome in de middeleeuwen.
• Lees hier alles over de stad Rome vanaf de renaiscance.

Na het zien van al die schoonheid even uitblazen in de overzichtelijke virtuele wereld.

Rome als historische stad

De avond valt over Rome

Busstation op het Largo Argentina in Rome. Verderop in de straat de barokke kerk il Gesù.

Eén van de ontelbare Romeinse katten die de antieke monumenten bevolken (Colosseum).

De last van een erfenis

Wanneer we Rome bezoeken realiseren wij ons eigenlijk onvoldoende dat deze stad niet alleen een groot openluchtmuseum voor de toerist is, maar ook de plaats waar vele honderdduizenden Romeinen wonen en werken en als zodanig nauwelijks verschillend van een stad als Rotterdam. Voor de bestuurders van de stad Rome brengt deze dubbele optiek specifieke problemen met zich mee en waar het belang van de Romein niet samengaat met dat van de toerist, is creatieve besluitvorming een vereiste. Al sinds vele jaren is het centro storico (historisch centrum) tussen 7.00 en 19.00 uur per auto alleen nog maar te bereiken voor diegenen die hebben aangetoond in dit centro te wonen. Zij krijgen een speciale vergunning, die je goed zichtbaar bevestigd ziet onder de voorruit van de auto. Lastig voor de toeristen die per touringcar zo dicht mogelijk bij de verschillende bezienswaardigheden proberen te komen, maar prettig voor de vele tienduizenden Romeinen die de smalle straatjes van hun binnenstad dag in dag uit verstopt zien door royal-classbussen vol toeristen uit alle werelddelen.

Een ander voorbeeld van de bijzondere afwegingen die een Romeinse gemeenteraad moet maken, vindt men in zijn opstelling ten opzichte van de weg die het Colosseum verbindt met het grote witte monument van Victor Emanuel. Over deze weg die met recht de naam Via dei Fori Imperiali (= weg van de keizerlijke fora) draagt, raast dwars over de fora van de keizers Vespasianus, Nerva, Augustus en Trajanus, dag in dag uit, het Romeinse verkeer. Langs deze weg, aangelegd onder fascistisch regime, waarbij de "grandezza" werd vormgegeven op gigantische platen aan de zijkant van de weg, is de groei van het Romeinse rijk door de eeuwen heen te zien, met als climax een afspiegeling van de vergane glorie; de omvang van het Nieuwe Italië! Deze weg vormt nu een belangrijk onderdeel van het Romeinse wegennet en het is niet goed voorstelbaar dat hij ooit zou verdwijnen. Toch gaan de gedachten in deze richting. Men overweegt een enorm archeologisch park aan te leggen, waarvan het Forum Romanum deel zal uitmaken. Dit hoofdforum zou dan net als 2000 jaar terug weer in verbinding staan met de andere fora, waarmee men archeologen en de toeristen een groot plezier zou doen. Zolang echter geen afdoende oplossing is gevonden om de massieve stroom auto's op praktische wijze om te leiden lijkt het archeologisch park vooralsnog een utopie. Wat trouwens te doen aan het probleem van de koolstof- en zwaveloxiden die via de uitlaatgassen van ontelbare auto's iedere dag weer de Romeinse atmosfeer verzuren en het marmer van de oude ruïnes aantasten? Geen gemeentebestuur zal willen voorstellen het autoverkeer geheel te verbieden. Jarenlang heeft men naar stoffen gespeurd die, na erop aangebracht te zijn, het marmer zouden beschermen. Uiteindelijk denkt men het wondermiddel te hebben gevonden. Het blijkt een papje te zijn dat grotendeels bestaat uit koemelk! Het meest doortastende besluit door enig bestuur in Rome genomen is wel dat uit het begin van deze eeuw geweest waarbij de oevers van de Tiber tot zo'n hoogte werden opgetrokken, dat enkele pittoreske pleintjes voorgoed in de schaduw kwamen te liggen. Bewoners van aanpalende panden hadden echter hierdoor geen last meer van periodieke overstromingen en dat was toch ook iets waard. Geniet als een toerist van Rome -she is there for the taking- maar verplaats je af en toe in de positie van de Romein zelf, en voel je een wereldburger.

---

Rome als hoofdstad van de Kerk

De Sint-Pieter te Rome

Paus Johannes Paulus II tijdens een audiëntie op het Sint-Pietersplein te Rome.

Vaticaanstad is het ministaatje dat de rooms-katholieke kerk nodig heeft om tenminste nog als soevereine staat te bestaan. Een staatje dus met een eigen legertje een vliegveld (voor helikopters), een spoorwegaansluiting, een eigen munt en een eigen postzegel. Als staat heeft de kerkstaat thans niets meer te betekenen, als hoofdstad van de kerk echter is het gezag van Rome onveranderlijk groot. Al wordt in Nederland nog zo eigenzinnig tegen Rome aangekeken: Nederland is de hele wereld niet!
Rome is de stad waar de opvolgers van Petrus zich blijvend hebben gevestigd en in de stadstatencultuur die in Italië ontstond na de instorting van het Romeinse rijk en de vorming van de oostelijke kerken in Byzantium, was Rome de hoofdstad van een wereldlijke staat. De combinatie van kerk en staat was verre van ideaal maar is nu vooral kerk en amper staat. De hiërarchische opbouw van de clerus in het Vaticaan is slechts nog religieus van aard. De kerk wordt geleid door de Paus. Hij is voorzitter van het college van kardinalen. Een paus wordt gekozen door en uit het college van kardinalen die daartoe, na de dood van de laatste paus, in geheim en geïsoleerd beraad bijeen komen in de Sixtijnse kapel. Dat noemt met een conclaaf. Het bijeenroepen van kardinalen was, in vorige eeuwen, geen eenvoudige zaak. Mede door de verstrengeling van wereldlijke en kerkelijke macht werden in het verleden wel eens tegenpausen gekozen. (N.B. kardinalen die bij de aanvang van het conclaaf 89 jaar of ouder zijn, doen niet meer mee). De paus benoemt zo nu en dan bisschoppen tot kardinaal. Veel kardinalen bekleden bestuursfuncties en behoren tot de zogenaamde curie. De kardinalen herkent men aan de rode versierselen aan de zwarte toga. De naast lagere rang is die van bisschop. Bisschoppen worden, in principe, op voordracht van de kerkprovincie, benoemd door de paus. Om de tien jaar moeten bisschoppen verantwoording afleggen in Rome over de stand van zaken in hun diocees.

Bisschopsbenoemingen zijn nogal eens als middel gebruikt om de koers van een kerkprovincie "bij te sturen". In Nederland leidt dat nogal snel tot frustraties bij voorstanders van een moderne kerk.
Komen bisschoppen bijeen, dan spreekt men van een synode. Roept de paus alle bisschoppen en kardinalen bijeen dan kan men van een concilie spreken. Als de paus zijn visie geeft op maatschappelijke problemen, dan noemt men dat een encycliek. Zijn de uitspraken van de paus leerstellig van aard en worden ze onbetwistbaar geacht dan wordt de kwalificatie dogma er aan gehecht. De kleur van de bisschopsversierselen is paars. Bij audiënties in Rome zijn altijd wel enkele kardinalen en bisschoppen aanwezig. Het gewone "kerkvolk", tussen leken en bisschoppen in, zijn de priesters en kloosterlingen. Die zijn georganiseerd in allerlei orden. Zoals de Dominicanen of de Jezuïeten. De tenues zijn soms zeer bijzonder. Priesters of paters zijn gewijd in hun ambt. Zij dienen de sacramenten toe (gaan voor in de Dienst). Kloosterlingen kunnen zijn nonnen of fraters. Zij houden zich bezig met onderwijs, landbouw, ziekenzorg, e.d. Ze wonen meestal samen in kloosters.

---

Romeins allerlei

Ter overweging op de Pincio. Wist je dat Messalina zich verborg bij haar moeder in het paleis van Lucullus? Ze werd daar wegens haar infame histoires vermoord.

Wist je dat... het plein Largo di Torre Argentina die naam kreeg omdat het diocees van bisschop Burckhard van Straatsburg, argentatotum heette? Hij schreef in zijn paleis aan dit plein, zijn dagboeken over de beruchte Borgiafamilie.

Spaanse Trappen, Rome.

Romeins allerlei. Autonummers. De Malteser Ridders hebben hun eigen nummerborden op hun auto's en voeren ook een eigen paspoort. Dat zijn hun privileges omdat ze in 1798 door Napoleon van Malta zijn verdreven. Deze humanitaire kloosterorde werd opgericht in 1113 en stelde zich oorspronkelijk ten doel pelgrims naar het Heilig land te beschermen. Ze heette toen St. Jan van Jeruzalem. Na Rhodos (in 1310) zijn ze door toedoen van Karel V in 1552 op Malta terechtgekomen. Hun hoofdkwartier is in de Via Condotti 68.

Overweging op de Spaanse trappen "A thing of beauty is a joy forever." Komt dit je bekend voor? Bedenk dan dat Shelley en Keats woonden in het huis rechts naast de trappen.

Ter overweging bij de zuil van Maria onbevlekt ontvangen. Deze merkwaardige naam slaat niet op de conceptie van Jezus maar op de afwezigheid van de erfzonde bij Jezus' verwekking.

Wist je dat... de enige Nederlandse paus Adrianus (1522-23) zoute haring uit Nederland liet komen en begraven ligt in de Duitse kerk S.Maria d'Anima?

Trevifontein (Fontana di Trevi), gebouwd in opdracht van Paus Clemens XII door Nicola Salvi. Voltooid in 1762.

Wist je dat... de munten die toeristen in de Trevifontein werpen er door de Romeinse jeugd goeddeels weer uitgevist worden?

Ter overweging bij de Trevifontein. De bouw van de fontein werd betaald door een belasting te heffen op wijn. Toen de fontein klaar was ging dan ook het gezegde door Rome: na duizend belastingen op wijn verfrist Urbanus (paus Clemens XIII) de Romeinen op water. De fontein wordt maandag's schoongemaakt. De opbrengst van de munten wordt als volgt verdeeld: €50.000 per jaar in Lires is bestemd voor de stad Rome. €100.000 per jaar in buitenlandse valuta is bestemd voor het Rode Kruis.

Capitoolplein, Rome.

Wist je dat... de beelden van Castor en Pollux op het Capitoolplein getooid zijn met eierschalen omdat ze kinderen zijn van Leda en de zwaan.

Ter overweging op het Capitool. Een van de vier evangelisten, Marcus schreef zijn evangelie op de helling van het Capitool. Hij woonde op de plaats waar nu de kerk van S. Marco staat.

Wist je dat... de beeldengroep van de wolvin met de kinderen Romulus en Remus pas later is samengesteld. De wolvin is Etruskisch en de kinderen zijn door de renaissance beeldhouwer Pollajuolo toegevoegd.

Wist je dat... Rome een joodse wijk heeft. En dat de joden sinds de 13e eeuw alleen mochten handelen in tweedehands kleren, oud ijzer, elixers en astrologie mochten bedrijven. Het getto is later verplaatst naar de overkant van de Tiber.

Wist je dat... De koepel op de synagoge in Rome een vierkante doorsnede heeft i.p.v, een ronde.

Romeinse roddel Het bekende schildpadfonteintje van Taddeo Landini werd, naar men zegt in een nacht gemaakt en betaald uit een belasting op rundvlees.

Wist je dat... Erasmus van Rotterdam tijdens zijn verblijf in Rome, woonde in de Cancelleria, een palazzo dat toen eigendom was van de familie Riario (1509).

Romeinse roddel De Jezuïetenorde is niet geliefd onder het Romeinse volk. Het pleintje voor de hoofdkerk van deze orde, de Il Gesù is altijd winderig. Men zegt dan ook: de duivel en de wind ontmoetten elkaar hier, de duivel ging even de kerk in de wind wacht nog steeds.

Romeinse roddel Pasquino is een beeld waar aan de Romeinen sinds jaar en dag pittige commentaren bevestig den op actuele zaken. Het zijn uiteraard scherpe en ongezouten meningen die het gevoelen van het volk weerspiegelen. Voorbeeld: tijdens de Franse bezetting van Rome: sono ladri i Francesi? Non tutti ma buona parte. Zijn alle Fransen schoften? Niet allemaal maar de meesten wel.

Romeinse roddel Bernini gebruikte het brons dat op het dak van het Pantheon lag om het grote baldakijn van de St.-Pieter van te maken. Nu had het Pantheon al heel wat te lijden gehad in de geschiedenis maar de stem des volks vond: wat de barbaren niet deden, deden de Barberini's (Bernini werkte in opdracht van een paus uit het geslacht Barberini).

Romeinse roddel Ene Biagio bekritiseerde Paus Paulus III omdat deze had toegestaan dat er zoveel bloot in het laatste oordeel van Michelangelo was geschilderd. Michelangelo had Biagio al in het fresco afgebeeld als een kop met ezelsoren en een slang op het gedeelte van het werk dat de hel voorstelt. Biagio eiste verwijdering van zijn portret bij de paus. Die zei: "Uit het vagevuur kan ik u redden, over de hel heb ik niets te zeggen."

Romeinse vergissing Het ruiterstandbeeld dat midden op het Capitoolplein staat werd geacht keizer Constantijn voor te stellen. Later bleek Marcus Aurelius de afgebeelde te zijn. Thans staat er een replica van het oorspronkelijke beeld.

Wist je dat... in de Capella Paolina van de S.Maria Maggiore een relief te zien is waar op de maan voorkomt met maanbergen. Hoe dat kan? Galilei had met een kijker de oppervlakte van de maan intensief bestudeerd.

Wist je dat... De schilder Rafaël is bijgezet in het Pantheon en dat zijn graf wordt onderhouden en versierd uit de huishuur van zijn woning.

Romeinse vergissing De apostel Petrus zou gekruisigd zijn op een plaats aangeduid als inter duas metas (meta's zijn obeliskachtige pilaren op het midden van een antiek circus, de spina) Men heeft dat geïnterpreteerd als een plaats halverwege de piramide van Cestius (een grafmonument) en de meta van Romulus bij het Vaticaan. Zo kwam men exact terecht op de heuvel Monte d' Oro alwaar de kerk S.Pietro in Monte d'Oro en later het Tempietto van Bramante werden gebouwd. Petrus is gekruisigd op de plaats van de echte St.-Pieter.

Om bij stil te staan Direct links naast de St.-Pieter is het Camposanto Teutonico, een klein kerkhoftuintje, waar alleen bekende Duitsers en Nederlanders begraven liggen. Die zijn daar, meest op hun verzoek begraven omdat ze voor de kerk en het geloof van betekenis waren. Nederlanders en Duitsers kunnen het kerkhofje bezoeken door dat kenbaar te maken aan de Zwitserse gardist bij de poort naar het Vaticaan links naast de voorgevel van de St.-Pieter. Hij kan om uw paspoort vragen! (om uw nationaliteit te verifiëren) Richt het verzoek in het Duits.

Om bij stil te staan Het doorgeefluik voor pasgeboren baby's die afgestaan worden naast de ingang van het klooster een straat links achter de Via della Conciliazione. Het klooster is nu een soort ziekenhuis/inrichting.

© COPYRIGHT 2002 EMMAUSCOLLEGE ROTTERDAM J.BROUWER

---

Informatie elders op internet

• Visit Roma
  Prachtige foto's van Alex Sievers

• Roma Segreta
  Erg leuke site over de bijzonderheden van Rome. Helaas in het Italiaans.

• Medioevo Roma
  centinaia di schede, fotografie, segnalazioni bibliografiche, pagine di letteratura medioevale, monografie, curiosità; tutto a tua completa disposizione!
  Een schat aan informatie over de middeleeuwen in Rome!