's lands wijs 's lands eer

Het getuigt van beschaving wanneer een gastheer belangstelling toont en respect opbrengt voor de gewoontes van zijn gast; maar ook, en vooral, als een gast zich probeert aan te passen aan de gebruiken van zijn gastheer en zich richt naar de regels van het huis. Om je als een goede gast te kunnen gedragen in het buitenland is het daarom noodzakelijk enigszins op de hoogte te zijn van de gebruiken aldaar. In Italië wijken die niet zo heel veel af van wat we in Nederland gewend zijn, maar op een paar punten kun je er toch voor verrassingen komen te staan. Een aantal eigenaardigheden hebben we hieronder alfabetisch opgesomd. Daar tussendoor noemen we ook een aantal dingen die kenmerkend zijn voor Italië, zodat je weet wanneer je er bent.

Onafgebouwde huizen in Gela (Sicilië)

Abusivismo edilizio
Tussen 1982 en 1998 werden in Italië meer dan een miljoen huizen zonder bouwvergunning gebouwd. Een betonskelet met een dak wordt in een paar weken gebouwd en vervolgens besteedt de familie er jaren aan het huis af te bouwen. Het fenomeen doet zich hoofdzakelijk voor in het zuiden van Italië maar ook in het noorden loop je de kans in een huis te belanden dat maar half af is.

Al banco
Italianen die even een drankje willen drinken in een bar doen dat staand aan de bar (al banco). Ze betalen dan een lager tarief. De verschillen tussen de prijs aan de bar en het terras kunnen heel groot zijn. Bars zijn in heel Italië verplicht prijslijsten op te hangen (ze hangen die echter meestal op een onopvallend plekje) en ze moeten zich daar ook aan houden. Voor consumpties al banco is het in Italië gebruikelijk dat je vooraf aan de kassa betaalt. Dat is ook aan te raden, want als de prijs te hoog is, doe je het gewoon niet.

Al tavolo
Je kunt hapjes en drankjes natuurlijk nuttigen op een terras maar pas op! Soms worden absurd hoge prijzen berekend, vooral in toeristische steden. Vermijd terrassen waar geen prijslijsten liggen of vraag bij het bestellen naar de prijzen.

Autogrill.

Omdat Italianen zich bij voorkeur per auto verplaatsen, vinden toevallige ontmoetingen dikwijls plaats tussen twee automobilisten.

Alcohol
Italianen drinken niet zo veel alcohol. Echt 'zuipen' doen ze eigenlijk nooit, een enkele alcoholist daargelaten. Het naar binnen werken van liters bier (zoals wij ook bij grote feesten als koninginnedag doen) zien zij als uitermate onbeschaafd en als duidelijk teken van de barbaarse afkomst van de noordelijke volken.

Autogrill
Wegrestaurants boven de weg. De zogenaamde autogrill-restaurants zijn ontworpen in de jaren '60. Van beide zijden van de snelweg zijn ze toegankelijk. Een uitstapje of schoolreisje is pas écht leuk als er een pauze bij de autogrill in zit. Voor alle duidelijkheid: er worden hier geen auto's gegrild.

Autopraten
Omdat Italianen zich bij voorkeur per auto verplaatsen, vinden toevallige ontmoetingen dikwijls plaats tussen twee automobilisten of tussen een voetganger en een automobilist. Achteropkomend verkeer wacht doorgaans geduldig tot het gesprek beëindigsd is.

Bedanken en aanbieden
De meeste Nederlanders zeggen in Italia gracia als ze bedanken maar dat is niet juist. Bedankt is grazie. Ja, alstublieft - bijvoorbeeld als iemand je vraagt of je nog wat wilt eten - is si grazie. Alstublieft - bijvoorbeeld bij het aangeven van iets - is prego.

Beleefdheid
Italianen waarderen beleefdheid. Italiaanse leerlingen gaan staan als de docent de klas binnenkomt en iedereen spreekt met twee woorden. Dus si signora en grazie signora.

Bella Figura
Fare una bella figura betekent letterlijk 'een goed figuur slaan', maar het is veel meer dan dat. Het heeft te maken met de totale presentatie van de persoon. Van kleding tot gebaren, van taalgebruik tot rijgedrag. Italianen leren de kunst van het presenteren van jongs af aan. Voor buitenlanders is er geen beginnen aan. Ze zullen altijd, van honderden meters afstand al, als stranieri worden herkend.

Bidet
Voor alle duidelijkheid: dat ding dat naast de Wc-pot staat en op een Wc-pot lijkt is om je billen in te wassen.

Van jongs af aan leren Italianen zich te presenteren

Meer cadeautjes dan tijdschriften in het tijdschriftenrek.

Casa Cantoniera in de Abruzzen

Coppi

Boterhammen
Kennen ze niet. Italianen eten brood en broodjes maar niet de kleffe sneetjes die wij kennen. Als je gastouders toch met boterhammen aankomen, moet je die met de grootst mogelijke argwaan behandelen. Het is dan meestal speciaal toastbrood, een half jaar houdbaar omdat alle vocht eraan is onttrokken.

Cadeautjes
Van Nederlanders wordt vaak gezegd dat ze op koopjes uit zijn. Italianen zijn blijkbaar makkelijk over te halen met cadeautjes. Bij allerlei artikelen in de supermarkt zitten daarom kleine dingetjes in omaggio. Het tijdschriftenrek op de foto puilt aan alle kanten uit van de cadeautjes.
Je zult begrijpen dat het een must is een kleinigheid mee te nemen voor de familie waar je gaat logeren.

Casa Cantoniera abbandonata
Case cantoniere zijn kantonnierswoningen. Het zijn roodgepleisterde huizen die in de eerste helft van de twintigste eeuw langs de rijkswegen (strade statali) zijn neergezet om de kantonniers te huisvesten, de mensen die waren belast met de controle en het onderhoud van de wegen. Dat was in een tijdperk dat het werk nog grotendeels met de hand werd gedaan. Nu zijn de meeste van die woningen verlaten (abbandonata). Op een kantonnierswoning zit een groot bord met de naam van de weg. Zo'n naam begint met SS (Strada Statale), dan volgt een nummer en dan een naam die meestal meteen de sfeer oproept van grote reizen in lang vervlogen tijden: SS1 Via Aurelia, SS2 Via Cassia, SS3 Via Flaminia, SS7 Via Appia, enzovoorts. De ANAS (Azienda Nazionale Autonoma delle Strade Statali) heeft de huizen laten bouwen. Op veel plaatsen worden ze nu aan particulieren verkocht. In de hoop dat die ze opknappen en weer gaan bewonen.

Dagindeling
De dag begint in Italië met een zeer eenvoudig ontbijt dat bestaat uit een cappuccino met wat koekjes of een koffiebroodje. Wie buitenshuis werkt, ontbijt vaak in een bar. In de talloze bars is het een komen en gaan van mensen die niet langer blijven dan nodig is om, staand (al banco), een cappuccino achterover te slaan.
Uitgebreid eten doet men pas 's middags. Wie de gelegenheid heeft gaat daarvoor naar huis of zoekt een trattoria in de stad. Alle winkels en veel kantoren zijn 's middags geruime tijd gesloten. Voor ze weer aan het werk gaan doen veel mensen nog een middagdutje. Daarna werken ze door tot veel later dan bij ons. Scholen zijn om een uur of één uit, doordat ook 's zaterdags les wordt gegeven en men vroeg begint. Ook 's avonds wordt er weer uitgebreid gegeten. Italianen houden van lekker eten en goede wijn. Aan het eten wordt veel zorg besteed, en meer geld dan in de andere Europese landen. Voor een gezellige conversatie aan tafel zoekt men dikwijls het gezelschap op van familie en vrienden.

Dakpannen
De karakteristieke Italiaanse dakpannen (coppi) zijn de eenvoud zelve. Halfronde tegels worden om en om op het dak gelegd. Hele steden ontlenen er hun karakteristieke warme kleur aan.

Eten
's ochtends (prima colazione): tussen zeven en acht, maar niet meer dan koekjes of een zoet broodje en en kop koffie met melk. Vaak ook een cappuccino met een brioche in de bar;
's middags (pranzo): rond één uur, eenvoudige warme maaltijd, pasta, risotto of iets dergelijks; op vrije dagen is de pranzo echter vaak uitvoeriger dan de cena;
's avonds (cena): in het noorden om een uur of acht, in het zuiden nog veel later. Uitgebreide warme maaltijd met tenminste drie gangen - hoewel, ook in Italië eten steeds meer mensen een piatto unico (één bord voedsel, met alles erop en eraan) of beperken de maaltijd tot één gang.

Een maaltijd kan bestaan uit de volgende onderdelen:
Antipasto : affettatato, bruschette, crostini;
Primo piatto : minestra, pasta, risotto;
Secondo piatto : Vlees, vis met daarbij apart te bestellen contorni;
Frutta;
Dolce : IJs, torta, semifreddo, soms met zoete mousserende wijn;
Caffè;

Che vuoi?

Gebaren
Gebaren zeggen meer over de identiteit van een volk dan de taal en de cultuur. Terwijl het goed mogelijk is niet-Italianen te vinden die vloeiend Italiaans spreken, zal het bijna nooit zo zijn dat zij ook het meest gebruikte Italiaanse gebaar gebruiken, dat van 'che vuoi?'(wat wil je nou?)

Geloof
De meeste Italianen zijn - althans op papier - katholiek. Eén op de vier Italianen gaat nog regelmatig naar de kerk.

Gezelligheid
Het woord bestaat niet in het Italiaans. Gezelligheid ontstaat in Italië niet door de omstandigheden maar door de mensen zelf. Je kunt het dus alleen gezellig maken door gezellig te zijn.

Gialli

Gialli
Het woord giallo wordt gebruikt voor detective-romans, maar ook voor het soort gebeurtenissen dat in dat soort boeken zou kunnen plaatsvinden. Het woord is afkomstig van de gele kleur van de omslagen van een door Mondadori uitgegeven reeks.

God
Van de Italianen zegt 86% in Hem te geloven. In Nederland is dat slechts 49%.

Hagelslag
In Italië alleen in heel kleine zakjes om taarten mee te versieren. Niet zelf meenemen! (geldt ook voor pindakaas).

Hurktoilet
Leuk - maar langzaam verdwijnend - verschijnsel in mediterrane landen. Het gebruik van het gabinetto alla turca is zeer hygiënisch als men tenminste de kunst van het richten verstaat. Voor Nederlanders zonder ervaring op dit gebied eindigt het avontuur nogal eens met natte sokken.
Tips: niet proberen de benen haaks te houden maar helemaal doorzakken; en het hoofd dient naar de deur gekeerd te zijn.

Kaasplateau
Neem overal en bescheiden stukje van. Niet alleen opeten!

Koffie
Wie in Italië vraagt om een caffè krijgt een espresso. Wie iets anders wil zal moeten kiezen uit:
caffè ristretto
caffè macchiato
caffè lungo of caffè Americano
latte macchiato
caffè doppio
caffè Latte
caffè con panna
caffè coretto
café crème
cappuccino
Granita al Caffè
Wat al deze varianten inhouden is elders op deze site te lezen in een uitvoerig verhaal over 'Caffè all'Italiano'.

Kussen I
Het Italiaanse hoofdkussen is een klein, hard, compact rolletje waar menig Nederlander hoofdpijn aan overhoudt.

Kussen II
Paghi due, prendi tre (drie halen, twee betalen). De Nederlandse hebberigheid uit zich ook in kussen. Waar Italianen genoegen nemen met twee kussen (waarvan de eerste rechts), willen Nederlanders er altijd drie (en weten ze nooit waar ze moeten beginnen). Mannen die elkaar wat beter kennen kussen elkaar ook.

Lunch
Italianen eten tussen de middag bijna altijd ergens een warme hap. Een broodzakje meenemen doen ze dus niet. Vraag je gastheer of -vrouw gerust om een broodje voor onderweg als we een excursie van een hele dag hebben. Zelf komen ze er waarschijnlijk niet op.

Mee-eten
In Italië is het heel gebruikelijk dat gasten ook mee-eten. Met elkaar eten is een sociaal gebeuren bij uitstek.

Mobieltje

Italianen zijn vaak zeer behulpzaam.

Italiaanse nummerplaat.

Stickers op de voorruit van een auto. Voor Pater Pio

Padre Pio

De enige echte Italiaanse brievenbus

Italianen zijn niet erg tevreden over hoe er met hun kunstschatten wordt omgesprongen

De mobiele telefoon (cellulare, telefonino) is in Italië al jaren eerder dan in Nederland uitgegroeid tot onmisbaar instrument. Voor veel jongeren fungeert de telefoon als elektronische navelstreng waardoor ze altijd en overal in contact staan met hun Mamma (die dan ook elk half uur belt om aan het kroost te vragen waar het uithangt).

Melk
Alleen voor kleine kinderen. Ze zullen je niet gauw een glas melk voorzetten maar het is altijd wel in huis.

Minpunten
Enkele afschuwelijk generaliserende oordelen. Slechte eigenschappen van Italianen: ze zijn het nooit met elkaar eens. Ze zijn kritisch maar vaak onredelijk. Ze hebben nooit begrepen dat eenheid macht maakt. Ze zijn ongedisciplineerd en slecht opgevoed op het gebied van burgerschap en politiek. Ze hebben een van de ergste bureaucratieën ter wereld.

Nummerborden
De Italiaanse nummerplaat (targa) toont in het witte gedeelte een letter en cijfercode. De twee letters links zijn bepalend voor de ouderdom van de wagen. Die combinatie is begonnen met AA en loopt door tot ZZ. Bij de vorige nummerborden kon je aan de lettercode de provincie van herkomst zien. Dat is toen afgeschaft omdat de mensen uit het noorden daar in het zuiden last van hadden en omgekeerd. Omdat men het toch wel leuk vindt om te kunnen zien waar een auto vandaan komt, is de provinciecode nu weer te zien in het blauwe bandje rechts. NO is Novarra. Brescia is BS en Cuneo CN.

Ontbijt
Een Italiaans ontbijt is uitermate sober. Wat koekjes of een stuk taart. Als je gastvrouw plotseling eieren gaat bakken dan klopt er iets niet.

Openingstijden
Van winkels: 8.00 - 13.00 en 15.30 - 20.00, of iets daaromtrent. Houd rekening met de lange middagsluiting. Veel musea zijn alleen 's ochtends geopend. Op maandag zijn bijna alle musea dicht.

Padre Pio
Pater Pio (1887-1968) ontving in 1918 de Stigmata (wondtekenen van Jezus). Hij was bijzonder populair maar werd zo nu en dan ook - van kerkelijke zijde - in de categorie van de bedriegers en valse profeten geplaatst. Tijdens zijn leven was hij al een legende maar na zijn zaligverklaring in 1999 en zijn heiligverklaring in 2002 behoort hij tot de absolute top van de Italiaanse Heiligen. Er is geen Italiaans dorp waar niet ergens een bloemenperkje is met een (meestal bijzonder lelijk) beeld van de heilige. Hij wordt door automobilisten dikwijls ingezet als beschermheilige.

Pane e coperto
Het is in Italiaanse restaurants heel gebruikelijk dat je een standaardbedrag betaalt voor je aanwezigheid. Het heet officieel 'pane e coperto' (brood en dekken van de tafel) maar je betaalt het ook als je van een placemat eet en helemaal geen brood krijgt.

Parkeren
Nergens ter wereld is de tussenruimte tussen twee geparkeerde auto's zo klein als in Italië. Dat komt vooral doordat de oude Italiaanse steden niet bepaald op auto's zijn ingericht.

Paradijs
Het paradijs is een Engelse politieagent, en Franse kok, een Duitse technicus en een Italiaanse minnaar, allen geleid door Zwitsers; De hel is een Engelse kok, een Franse technicus, een Duits politieagent en een Zwitserse minnaar, allen geleid door Italianen. (John Elliot)

Pluspunten
Nog meer generaliserende oordelen over Italianen. Goede eigenschappen: ze zijn creatief, ruimhartig en hebben een grote liefde voor de familie. Ze hebben een goede smaak, zijn vaak spontaan en goedlachs, hoffelijk, hartelijk en gastvrij.

Posterijen
Toen bij ons de openbare diensten nog goed functioneerden lachten we vaak wat meesmuilend om de Italiaanse posterijen; maar, inderdaad, het is altijd weer een verrassing óf een ingeworpen poststuk ergens aankomt en vooral wanneer.

Prakken
Italianen prakken niet. Ze eten ook erg weinig prakbaar eten. Aardappelen komen zelden op tafel.

Pranzo al sacco
Ze zullen raar opkijken wanneer ze de leerlingen van het Emmauscollege met hun lunchpakketjes zien. In Italië neem je alleen een lunchpakket (cestino = mandje) mee wanneer het echt niet anders kan - bijvoorbeeld als je een lange reis gaat maken.

Pub
Het Italiaanse woord voor kroeg is 'osteria'. Na de Tweede Wereldoorlog zijn de meeste osteria's verdwenen en vervangen door 'American Bars' waar voornamelijk staand, aan de bar, geconsumeerd wordt. De weinige 'ouderwetse' osteria's zijn cafés voor oude mannen geworden waar wordt gekaart. Jongeren willen toch wel weer graag een avondje zitten, lachen en drinken in een café. Daarvoor zie je de laatste jaren steeds meer op onze cafés gelijkende zaken opduiken die dan 'pub' genoemd worden.

Regels
Niemand houdt zich eraan omdat ze niet deugen en niemand verandert ze omdat het feit dat ze niet deugen een goede smoes is om zich er niet aan te houden. De regels die door de school zijn gesteld, worden natuurlijk wel goed nageleefd.

Regione
Zo heet in Italië een landstreek. De dichtstbevolkte regio is Campania, waarin Napels ligt, gevolgd door Lombardije, waarin Desenzano ligt (377 inwoners/km2).

Seks
Is een veel serieuzere zaak dan bij ons hoewel dat soms niet zo lijkt. Het Italiaanse machismo is flinterdun. Jongens benaderen meisjes met veel bravoure maar pas op, als je eenmaal toehapt wordt het al gauw heel serieus. Seks voor het huwelijk is bij de meeste mensen taboe en ongehuwd samenwonen komt erg weinig voor. Een ongehuwd stelletje zal van de ouders niet op vakantie mogen zonder het toezicht van anderen.
Ondanks het beruchte Italiaanse machismo behoort het vrichtbaarheidscijfer van Italië tot de laagste ter wereld (gemiddeld 1,33 kind per vrouw in 2004).

Stare insieme
Italianen zijn niet van die visitemensen en ook niet van die uitgaanstypes. Hun favoriete vorm van sociaal contact is eenvoudig stare insieme - bij elkaar zijn. Ze zoeken elkaar op in de straten en op de pleinen, in het park, in verenigingen en clubs.

Tabacchi

Stereotiepen
De mandoline is bijna verdwenen als Italië-cliché (vervangen door Pavarotti) en ook de snor staat inmiddels onder aan de ranglijst. Grote stijgers zijn voetbal, Ferrari en de mode. Maar spaghetti en mafia zijn nog altijd nummer één en twee in de top tien van stereotiepen.

Tabacchi
Bij deze 'T' kun je al die zaken kopen die je in Nederland ook bij de tabakswinkel kunt kopen: sigaretten, sigaren en telefoonkaarten. Maar ook zout, postzegels en lucifers.

Tafelgesprek
Daarin sta jij natuurlijk in het middelpunt van de belangstelling. Hoe houd je een gesprek gaande? Stel vragen. Desnoods naar de bekende weg.

Te laat
Italianen komen inderdaad (bijna) altijd te laat. Op de school waar wij mee samenwerken is het daarom gebruikelijk dat de leerlingen bij aanvang van het eerste uur te laat mogen komen. Maar ook rekkelijken kennen grenzen. Wie meer dan een kwartier te laat komt, is echt te laat.
Tip: spreek altijd een kwartier vroeger af dan de tijd die je in je hoofd hebt; maar pas op: soms komen Italianen ook veel te vroeg.

Toilet
Ze vermijden het woord 'toilet' en gebruiken daarvoor het woord 'bad'. Mag ik het toilet gebruiken: posso usare il bagno?

Trakteren
Het is natuurlijk wel aardig om zo af en toe aan te dringen op het betalen van een consumptie. Het zal je waarschijnlijk niet lukken dit ook daadwerkelijk te doen.

Vedovella

Vedovella

Deze weduwe is niet van vlees en bloed maar huilt wel voortdurend. Het is de bijnaam van het type fontein dat je - met kleine variaties - in heel Italië aantreft. Ze is gemaakt van gietijzer en heeft een ingenieus drinkgaatje aan de bovenkant van de kraan.
In tegenstelling tot wat de hardnekkige geruchten beweren, is het water uit deze fonteinen meestal van uitstekende kwaliteit.

Verkeer>
De verkeersmentaliteit in Italië is heel anders dan de Nederlandse. Gezagsgetrouwe Nederlanders houden zich doorgaans keurig aan de regels en lezen degenen die dat niet doen graag de les. Andere weggebruikers krijgen zo weinig mogelijk ruimte als de wet toestaat. In Italië geldt `vrijheid blijheid', ook op de weg. Regels worden op grote schaal overtreden maar men probeert daarbij anderen zo min mogelijk te hinderen. Wie slim is, is eerst, wie eerst is, heeft voorrang. Wangedrag en geklungel worden zonder veel mokken geaccepteerd.
Italië heeft meer verkeersdoden per 100.000 inwoners dan Nederland, maar minder dan de Verenigde Staten, Frankrijk of België. Bovendien had een dodelijke afloop van een ongeluk vaak voorkomen kunnen worden met autogordels en kinderzitjes, maar Italianen vertrouwen meer op hun heiligen. Padre Pio heeft als beschermheilige, beschermzalige moet je eigenlijk zeggen, bijna alle andere heiligen van de voorruit verdrongen: 'Padre Pio, protegimi'.


Voetbal
Italianen verliezen voetbalwedstrijden alsof het oorlogen zijn en oorlogen alsof het voetbalwedstrijden zijn. (Winston Churchill). Voetbal hoort in Italië tot de primaire levensbehoeften. In tijden van belangrijke competities doet de voetbalkoorts in Italië niet onder voor die in Zuidamerikaanse landen. De verering van de ploegen en hun vedetten neemt soms bijna religieuze vormen aan. De beeldjes van voetbalhelden staan naast dat van Maria te pronken op de schoorsteenmantel, er is geen bar te vinden waar niet ergens een afbeelding hangt van de favoriete ploeg en aan menig achteruitkijkspiegeltje hangt behalve een rozenkrans een miniatuurshirtje in de clubkleuren.


Washandjes
Meenemen uit Nederland want die kennen ze daar (bijna) niet.

Water
Italianen drinken bijna uitsluitend water uit flessen die ze bij voorkeur aanvoeren uit de andere kant van het land. Want daar is het water altijd beter. Net als bij ons is er frizzante of gassata (bruisend) en liscio (plat).

Wielrennen
Behalve voetballers hebben ook wielrenners in Italië de status van goden. Wielrennen is een populaire sport. Niet dat Italianen graag en veel fietsen, ze nemen liever de auto, maar ze kijken er graag naar. Italië heeft enkele belangrijke wielerwedstrijden, die vooral in eigen land veel aandacht krijgen: Tirreno-Adriatico, de openingsklassieker Milano-San Remo (La Primavera) en natuurlijk de Giro d'Italia.

Zondag
Zondag is de dag van de gite, de uitstapjes. Vooral in de zomermaanden trekt men er massaal op uit. Op veel plaatsen waar door de week een vredige rust heerst, verschijnen op zondagochtend al vroeg de eerste volgepakte auto's. Na het uitladen van de klapstoelen, de klaptafel, de koelbox, de barbecue, het plastic serviesgoed, opa, oma en enkele dozen levensmiddelen, kan het aangenaam verpozen beginnen. Italianen zoeken vaak uiterst merkwaardige plaatsen uit voor hun picknicks. Voorwaarde is niet dat het er mooi, rustig of interessant is, nee, het moet er koel zijn, druk, en je moet er met de auto kunnen komen. Dat is dan aan zee, aan een meer of langs een bergweg. In lange files verlaat men 's ochtends de stad om er 's middags weer in lange files terug te keren.
Als het weer of het jaargetijde een uitstapje niet toelaat organiseren Italianen op zondag graag een uitgebreid middagmaal met familie en vrienden. Maar liefst 94% van de Italianen houdt de Pranzo della Domenica in ere.


Meer informatie
Nog veel meer over Italiaanse eigenaardigheden op de pagina over het dagelijks leven in Italië.